Kabanata 63:

Ang Noche Buena

(Ang Buod ng “Noli Me Tangere”)

May isang kubo na yari sa balu-baluktot na sanga ng kahoy ang nakatayo sa libis ng isang bundok.  Sa dampa ay mayroong nakatirang mag-anak na Tagalog na nabubuhay dahil sa pangangaso at pangangahoy.  Sa lilim ng isang puno mayroong isang matanda na gumagawa ng walis.  Sa isang tabi naman mayroong isang dalaga na naglalagay ng mga itlog ng manok, gulay at dayap sa isang bilao.  Sa di-kalayuan, may isang batang lalaki at batang babae ang naglalaro sa tabi ng isang payat at putlain. Ang batang nakaupo sa nakabuwal na kahoy ay si Basilio, may sugat ito sa paa.  Inaaliw siya ng dalawang batang naglalaro.  Nang utusan ng matanda ang apong dalaga na ipagbili ang mga nagawang walis, sinabi niya kay Basilio na may dalawang buwan na ang nakakaraan nang ito ay kanilang matagpuang sugatan at kalingain pagkatapos.  Isinalaysay naman ang tungkol sa buhay nilang mag-anak.  Kaya, nang ito ay magpaalam na uuwi na sa kanila, siya ay pinayagan ng matanda at ipinagbaon pa niya ng pindang na usa para sa kanyang inang si Sisa.

Samantala, noche buena na, ngunit ang mga taga-San Diego ay nangangatog sa ginaw bunga ng hanging amihan na nagmumula sa hilaga.  Hindi katulad ng nakaraan na masayang-masaya ang mga tao.  Ngunit ngayon lungkot na lungkot ang buong bayan.  Wala man lamang nakasabit na mga parol sa bintana ng bahay.  Kahit na sa tahanan ni Kapitan Basilio ay wala ring kasigla-sigla.  Kausap ng kapitan si Don Filipo na napawalang sala sa mga bintang na laban dito nang mamataan nila si Sisa na isa ng palaboy.  Pero, hindi naman nananakit ng kapwa.

Ang pinsan nitong si Victoria ay si Iday.  Si sinang ay tumanggap ng liham buhat kay Maria subalit hindi niya ito binubuksan sa takot na malaman ang nilalaman.  Habag na habag ang magkakaibigan sa magkasintahang Maria at Ibarra.  May kumalat namang balita na ang pagkakaligtas ni Kapitan Tiyago mula sa bibitayin ay utang niya kay Linares.

Nakarating na si Basilio sa kanilang tahanan. Pero, wala ang kanyang ina.  Paika-ika niyang tinalunton ang landas patungo sa tapat ng bahay ng Alperes.  Nanduon ang ina, umaawit ng walang katuturan.  Inutusan ng babaing nasa durungawan ang sibil na papanhikin si Sisa.  Subalit nang makita ni Sisa ang tanod, kumaripas ito ng takbo.  Takot.  Hinabol ni Basilio ang ina, pero binato siya ng alilang babaing nasa daan.  Nasapol sa ulo si Basilio pero hindi ito tumigil sa pagsunod sa inang tumatakbo.  Nakarating sila sa may gubat.  Pumasok sa pinto ng libingan ng matandang Kastila si Sisa.  Ito ay nasa tabi ng punong baliti.  Pilipit na binubuksan ito ni Basilio.  Nakita niya ang isang sanga ng baliting nakakapit sa kinaroroonan ng ina.  Kaagad niya itong niyakap at pinaghahagkan hanggang sa mawalan ng ulirat.

Nang makita naman ni Sisa ang duguang ulo si Basilio, unti-unting nagbalik ang katinuan ng kanyang isip.  Nakilala rin niya ang anak.  Napatili ito ng malakas at biglang napahandusay sa ibabaw ng anak.  Nawalan ng malay. Nang magbalik naman ng ulirat si Basilio at nakita ang ina, kumuha ito ng tubig at winisikan sa mukha.  Dinaiti niya ang kanyang tainga sa dibdib ni Sisa.  Sinakmal ng matinding pagkasindak si Basilio.  Patay na ang kanyang ina.  Buong higpit na niyakap niya ang malamig na bangkay ng ina at napahagulgol ng malakas, pasubsob sa ina.  Nang mag-angat siya ng ulo, nakita niya ang isang taong nagmamasid sa kanya.  Tumango si Basilio nang tanungin siya ng tao kung anak siya ng namatay.

Learn this Filipino word:

nasa loób ang kulô