Kabanata 27: - Page 2 of 2

Tinutulan ito ni Isagani.  Hindi raw totoo iyon.  Kung ano kami ay kayo ang may gawa.  Ang bayang inaalipin ay natutong magkunwari; ang paghaharian ay lumikha ng mga alipin.  Ipagpalagay natin, kahit di totoo, na ang mga estudyante ay mga walang dakilang asal at katibayanng loob.  Sino ang may kasalanan?  Kami o kayong nagturo sa amin sa loob ng may tatlong siglo?  Kung pagkatapos ng panahong iyon ay walang nangyari, ang manggagawa ng palayok kundi mga sira siya’y napakatanga marahil.

O masama at marumi ang putik na ginagamit?

Kung gayo’y higit pang napakahangal gayong alam na palang masama at marumi ang putik ay bakit nagpapatuloy pa sa pagsasayang ng panahon, at di lamang hangal, kundi manlilinlang at magnanakaw pa dahil alam nang walang ibubunga ang ginagawa niya’y patuloy pa sa pagtangap kabayaran… at di lamang hangal , mandaraya at magnanakaw kundi isa pang talipandas dahil ayaw nilang subukin ang kakayahan ng iba sa paggawa ng magiging kapaki-pakinabang.

Nakilala ni Padre Fernandez ang kanyang kagipitan.  Noon lamang siya nakaranas niyon—pagkatalo sa isang estudyanteng Pilipino lamang.  Anang kura: Kinapopootan ng bayan ang sundalo na dumakip at hindi ang hukom na nagpanaog ng hatol na pagkabilanggo… Kami’y napapagitna sa dalawang sibat sa inyo at sa pamahalaan .  Kung ano ang utos sa amin ay siya naming sinusunod.  Ang nag-uutos sa pagpapaputok ay masasabing siya na ring naglalagay ng bala sa kanyon.

Pinulaan ni Isagani ang pagtatago ni Padre Fernandez sa likod ng pamahalaan.  Nangatwiran ang katedratiko.  Ang ibig kong sabihi’y may mga batas na mabuti ang layon nguni’t masama ang ibinubunga.  Upang maiwasan ang isang pagdaraya ay nagpapatibay ng maraming panugpo na pinaglalaruan lamang ng mga mamamayan.  Maglagda kayo ng isang batas, kahit sa Espanya, at pag-aralan ng mga tao kung paano ito madaraya.  Nguni’t nalalayo tayo sa paksa… Kaya sasabihin kong ang masamang ugali ninyo ay di dapat isisi sa amin ni sa Pamahalaan kundi sa masamang pagkakatatag ng aming kapisanan.  Ang naghahangad magpatotoo ng lahat ay wala isa mang napatutunayan.  Ang mga kapisanan ay nawalan ng pag-iingat dahil sa umaapaw na kasaganaan.

Opo, may pumipilit na sila’y mag-aral.  Katungkulan ng bawat tao na hanapin ang kanilang kaganapan ng pagkatao.  Katutubo sa tao na linangin ang kanyang talino at lalong matindi ang nais na ito rito dahil ito’y hinahadlangan.  Ang bumubuhay sa pamahalaan ay humihingi sa pamahalaan ng liwanag upang lalong makatulong sa bansa.  Pamahalaan na rin at ang mga prayle na rin ang pumipilit na kaming mga indiyo ay maghanap ng karunungan dahil sa inyong pag-aglahi sa amin sa kawalang pinag-aralan at kamangmangan.  Kami’y inyong hinuhubaran at pagkarapos ay pinagtatawanan ninyo an gaming kahihiyan.